Das Leben der Dinge van de Italiaanse filosoof Remo Bodei is een mooi uitgegeven boekje dat geschreven werd vanuit het verlangen om aandacht te vragen voor de vergeten eigenschappen van de dingen om ons heen. Op grond van culturele noties en persoonlijke voorkeuren hebben we doorgaans alleen oog voor wat direct voor ons van belang is en daardoor verwaarlozen we talloze eigenschappen van de dingen die ons omringen. Het vergt oefening en fijngevoeligheid om de vanzelfsprekendheid van dingen achter ons te laten en hun waarde en betekenis in al hun complexiteit te bevatten.
Speciaal voor de Duitse vertaling schreef Bodei een sympathiek nawoord waarin hij zijn oorspronkelijke tekst nog eens overdenkt. Bescheidenheid en welwillendheid zijn kenmerkend voor de auteur: hij formuleert voorzichtig, oordeelt genuanceerd en wordt nergens stellig. Verder is hij zeer belezen en weet hij veel kennis over te brengen in een beknopte stijl. Hij put niet alleen uit de geschiedenis van de filosofie, maar ook uit het werk van literaire schrijvers als Fernando Pessoa, Jorge Luis Borges en Francis Ponge. Vooral over de keuze voor die laatste ben ik enthousiast, al vind ik het opmerkelijk dat hij niet wordt genoemd in een hoofdstuk over kruiken. Tussen de citaten van filosofen als Georg Simmel en Ernst Bloch hadden een paar regels uit de mooie, korte tekst die Ponge ooit over kruiken schreef niet misstaan.
Bodei maakt onderscheid tussen objecten en dingen. Met objecten bedoelt hij de
stoffelijke voorwerpen zoals we ze om ons heen kunnen waarnemen en tegemoet
kunnen treden. Dingen
zijn daarentegen meer dan dat: het zijn knooppunten van verbanden waar we zelf
ook deel van uitmaken en waarin historische en sociale processen, ideeën,
vooroordelen, verlangens en voorkeuren een rol spelen. Hierdoor kunnen dingen bijvoorbeeld ook iets symboliseren. Daarnaast zijn er talloze immateriële onderwerpen die we als dingen aanduiden,
maar Bodei wil zich in zijn boek beperken tot de materiële.
Ook aan de rol die dingen spelen als handelswaar besteedt Bodei aandacht. Sinds de komst van de massaproductie is er een massaconsumptie ontstaan die sterk in contrast staat met de schaarste die er daarvoor bestond. Bodei merkt op dat het niet eenvoudig is om het fenomeen van de massaconsumptie in al zijn facetten te behandelen zonder de sluier van het moralisme af te leggen. Het verlies van authenticiteit is bijvoorbeeld een veelgehoorde klacht. Bodei citeert een nogal pijnlijke passage uit een brief van Rainer Maria Rilke die uitstekend als voorbeeld kan dienen van deze misvatting. Bodeis eigen betoog is echter veel te diep geworteld in de werkelijkheid om met zulke gemeenplaatsen aan te komen. Zo vraagt hij zich af of de massaproductie van voorwerpen vanzelfsprekend een verlies van schoonheid tot gevolg heeft, zoals dikwijls wordt beweerd. Ook bij het veelgehoorde verwijt van de eenvormigheid die de massaproductie zou veroorzaken plaatst Bodei vraagtekens, want zou een massaproduct ook niet uniek kunnen zijn omdat het onlosmakelijk is verbonden met wat de individuele gebruiker ermee beleeft?
Bodei staat uitgebreid stil bij de mogelijkheden die de schilderkunst biedt om aandacht te schenken aan de eigenschappen van dingen die in het dagelijks gebruik snel over het hoofd worden gezien. Daarbij heeft vooral het stilleven in de Nederlandse schilderkunst van de zeventiende eeuw zijn belangstelling. In het stilleven wordt het ding zelf de hoofdrolspeler en het zijn vooral de afbeeldingen van gewone, eenvoudige dingen die ons in de gelegenheid stellen om het alledaagse opnieuw te ontdekken. Het stilleven toont ons de dingen op hun hoogtepunt en bevrijd ze daarmee van hun vergankelijkheid. Volgens Bodei maken de Nederlandse stillevens uit de zeventiende eeuw daarmee zichtbaar wat de filosofie traditioneel onder 'eeuwigheid' verstaat.
Het zijn observaties die me met plezier deden terugdenken aan het charmante boek over Nederland van Zbigniew Herbert. Het komt in de bibliografie van Das Leben der Dinge niet voor dus vermoedelijk kende Bodei het niet. Mocht zijn boekje ooit in het Nederlands verschijnen dan zou er in een nieuw nawoord op Herbert gewezen kunnen worden. Helaas kan de auteur dat zelf niet meer doen: Remo Bodei overleed in 2019.
Remo Bodei
Das Leben der Dinge
Oorspronkelijke titel: La vita delle cose (2009)
Uit het Italiaans vertaald in het Duits door Daniel Creutz
223 bladzijden
Matthes & Seitz Berlin 2020
Ook aan de rol die dingen spelen als handelswaar besteedt Bodei aandacht. Sinds de komst van de massaproductie is er een massaconsumptie ontstaan die sterk in contrast staat met de schaarste die er daarvoor bestond. Bodei merkt op dat het niet eenvoudig is om het fenomeen van de massaconsumptie in al zijn facetten te behandelen zonder de sluier van het moralisme af te leggen. Het verlies van authenticiteit is bijvoorbeeld een veelgehoorde klacht. Bodei citeert een nogal pijnlijke passage uit een brief van Rainer Maria Rilke die uitstekend als voorbeeld kan dienen van deze misvatting. Bodeis eigen betoog is echter veel te diep geworteld in de werkelijkheid om met zulke gemeenplaatsen aan te komen. Zo vraagt hij zich af of de massaproductie van voorwerpen vanzelfsprekend een verlies van schoonheid tot gevolg heeft, zoals dikwijls wordt beweerd. Ook bij het veelgehoorde verwijt van de eenvormigheid die de massaproductie zou veroorzaken plaatst Bodei vraagtekens, want zou een massaproduct ook niet uniek kunnen zijn omdat het onlosmakelijk is verbonden met wat de individuele gebruiker ermee beleeft?
Bodei staat uitgebreid stil bij de mogelijkheden die de schilderkunst biedt om aandacht te schenken aan de eigenschappen van dingen die in het dagelijks gebruik snel over het hoofd worden gezien. Daarbij heeft vooral het stilleven in de Nederlandse schilderkunst van de zeventiende eeuw zijn belangstelling. In het stilleven wordt het ding zelf de hoofdrolspeler en het zijn vooral de afbeeldingen van gewone, eenvoudige dingen die ons in de gelegenheid stellen om het alledaagse opnieuw te ontdekken. Het stilleven toont ons de dingen op hun hoogtepunt en bevrijd ze daarmee van hun vergankelijkheid. Volgens Bodei maken de Nederlandse stillevens uit de zeventiende eeuw daarmee zichtbaar wat de filosofie traditioneel onder 'eeuwigheid' verstaat.
Het zijn observaties die me met plezier deden terugdenken aan het charmante boek over Nederland van Zbigniew Herbert. Het komt in de bibliografie van Das Leben der Dinge niet voor dus vermoedelijk kende Bodei het niet. Mocht zijn boekje ooit in het Nederlands verschijnen dan zou er in een nieuw nawoord op Herbert gewezen kunnen worden. Helaas kan de auteur dat zelf niet meer doen: Remo Bodei overleed in 2019.
Remo Bodei
Das Leben der Dinge
Oorspronkelijke titel: La vita delle cose (2009)
Uit het Italiaans vertaald in het Duits door Daniel Creutz
223 bladzijden
Matthes & Seitz Berlin 2020
Met veel interesse gelezen, Chrit.
BeantwoordenVerwijderen